در این مطلب شما را با برخی از اصطلاحات رایج در صنعت فرش و قالی بافی آشنا خواهیم کرد.
- اصطلاح فرش
واژه ای است عربی و به هر آنچه كه گستردنی است اطلاق مي‌شود. معادل فارسی این کلمه، قالي، قاليچه و … مي‌باشد.
- پشم
الیافی پروتئينی و مجعد است كه روی پوست گوسفندان مي‌رويد و در اثر سوختن بويی همانند بوی موی سوخته از آن به مشام می رسد و بعد از دور كردن شعله خاموش خواهد شد و خاكستری نرم و پودری مانند باقی خواهد گذاشت.
- كرك
الياف ظريفی می باشد که لابه لای موی بز يا شتر دیده می شود. اما این اصطلاح در فرش معنی متفاوتی دارد و به الياف ظريف و بلند پشمی (مثل پشم گوسفندان نژاد مرينوس در استراليا و يا بلوچ) گفته مي‌شود.
- پشم بهاره از دیگر واژه های به کار رفته در صنعت فرش
پشمی است كه در روزهای پایانی فصل زمستان يا اوایل بهار، قبل از باریدن نخستین باران بهاری بر روی گوسفندان چيده شده باشد كه به دلیل داشتن لطافت و طول زياد و نداشتن خار و خاشاك از پشم پاييزه بهتر است.
- خامه
اصطلاحاً در هنر قالبافی به نخ پشمی استفاده شده برای پرزهای فرش كه به شکل دو لا تهيه می گردد خامه گفته مي‌شود.
- متريك، واحد اندازگیری ضخامت خامه
واحد اندازه‌گيری ضخامت خامه پشمی مورد مصرف در فرش بافی است. به عدد طولی خامه پشمی يك لا بر حسب متر كه وزن آن يك گرم باشد مي‌گويند لذا هر چه عدد متريك بيشتر گردد خامه پشمی يك لا ظريفتر مي شود. متداول ترين اعداد متريك در خامه‌ها 3 الی 10 مي‌باشند.
- ابريشم
الياف بسيار بلندی است که از جنس پروتئين می باشند و از ترشح کرم ابریشم برای تولید پیله به دست می آید.
- دنير
واحد اندازه‌گيری ضخامت الياف ابريشم می باشد و به وزن 9000 متر ليف ابريشمی بر حسب گرم گفته مي‌شود پس برعكس عدد متريك هر چه عدد دنير بيشتر گردد، ليف ابريشمی ضخيم ترخواهد شد. دنير 60 الی 160 در قالي بافی مصرف دارد و ظريفتر از آن (كمتر از دنير 60) را در پارچه‌بافی به کار می برند.
- پنبه
الياف سلولزی است كه از گياه پنبه به دست مي‌آيد و بر اثر سوختن بوی كاغذ سوخته از خود متصاعد مي‌نمايد و پس از دور شدن از آتش خاموش مي‌شود و خاكستری نرم و پودر مانند باقی مي‌گذارد.
- نمره
به تعداد كلاف های (HANK) 840 ياردی (يك يارده = 44/91 سانتيمتر) نخ پنبه‌ای يك لا در يك پوند (يك پوند = 59/453 گرم) گويند و معمولا نمره نخ يك لای پنبه‌ای مورد استفاده در قاليبافی 5، 10، 20 و بعضاً 40 مي‌باشد.
- تار یا چله
نخهايی هستند نازك، چند لا شده و پرتاب كه معمولاً از جنس پنبه بوده و برای بافت فرش بايستی بر روی دار به طور عمودی نصب گردند و وظيفه آن نگهداری گره‌های فرش مي‌باشد. جنس چله‌ها برای قالی های ريزبافت به منظور برخورداری از استحكام لازم، ابريشمی انتخاب مي‌شوند و در فرش های بافت مناطق عشايری و روستايی جنس چله‌ها را به جهت مقاومت بيشتر در برابر سرما و رطوبت و همچنين ايجاد نرمی و انعطاف لازم در فرش كه برای كوچ كردن امری ضروری است از پشم انتخاب مي‌نمايند.
- گره‌زدن
به تاباندن خامه‌های پشمی يا ابريشمی به دور چله‌های قالی در هنگام بافت گره زدن مي‌گويند.
- ذرع
واحد اندازه‌گيری طول فرش است که از قديم بوده است. در مناطق فارسي‌باف معادل 104 سانتيمتر و در مناطق كرماني‌باف 108 سانتيمتر و در مناطق آذري‌باف 112 سانتيمتر است.
- چارك یا یک چهارم ذرع
به 4/1 ذرع، چارك گفته مي‌شود كه در مناطق فارسي‌باف 26 سانتيمتر است و در مناطق آذري‌باف 28 سانتيمتر است.
- گره ذرعي
به 16/1 ذرع و يا به 4/1 چارك گره ذرعی گويند كه در مناطق فارسي‌باف 5/6 سانتيمتر و در مناطق آذري‌باف 7 سانتيمتر است.
- رج
به رديف طولی و عرضی گره‌ها اطلاق می گردد.
- رج شمار
به تعداد رج های بافته شده (يا گره‌های زده شده) در يك گره ذرعی رج شمار گويند. اندازه گره ذرعی وابسته به سبك بافت فرش (آذری يا فارسي) دارد.
- ريشه
به پايه ی هر چيزی ريشه گويند كه در قالی اساس را جفت چله‌ها (يك چله زير و يك چله رو) يعنی همان ريشه‌ها انجام مي‌دهند. بديهی است كه اگر ريشه‌های قالی (جفت چله‌ها) را از ساختمان فرش خارج كنيم آن فرش كاملاً از هم وا مي‌شود و اين ريشه‌ها هستند كه بعد از نصب بر روی دار امكان بافت را ميسر می سازند و ابعاد و رج شمار قالی را مشخص مي‌نمايند.
- طول پرز
به ارتفاع پرزهای قالی گفته مي‌شود.
- چله كشي
به نصب تار بر روی دار برای بافت فرش به شکلی كه تار‌ها يك در ميان زير و رو باشند چله‌كشی مي‌گويند چله‌های زير در پشت فرش قرار گرفته و به وسیله بدنه‌های پرز پوشانده مي‌شوند و چله‌های رو نيز در داخل فرش قرار مي‌گيرند عمل چله‌كشی به سه روش فارسی و‌آذری و يا تلفيقی انجام می گیرد.